Suahili podstawowy lekcja 6

### Lekcja 6: Rzeczowniki w języku suahili

W tej lekcji skupimy się na rzeczownikach (nomina) w języku suahili. Suahili, jako język z rodziny bantu, ma unikalny system klas rzeczownikowych (ngeli za nomino), który jest kluczowy dla gramatyki. Rzeczowniki nie mają rodzajów gramatycznych jak w polskim (męski, żeński, nijaki), ale są podzielone na klasy na podstawie prefiksów (przedrostków), które wskazują na liczbę pojedynczą lub mnogą, a także determinują zgodność z przymiotnikami, czasownikami, zaimkami i innymi elementami zdania. System ten pomaga w zrozumieniu struktury języka i jest niezbędny do budowania poprawnych zdań.

#### Podstawowe informacje o rzeczownikach w suahili:
– **Klasy rzeczownikowe**: Suahili ma tradycyjnie 18 klas (9 par dla liczby pojedynczej i mnogiej, plus klasy lokatywne dla miejsc). Każda klasa ma swój prefiks, który zmienia się w zależności od liczby (pojedyncza/mnoga). Klasy grupują rzeczowniki według znaczeń semantycznych (np. ludzie, zwierzęta, abstrakty), choć nie zawsze jest to ścisłe – wiele słów zapożyczonych z innych języków (np. arabskiego, angielskiego) wpada do klasy 9/10.
– **Zgodność gramatyczna (concord)**: Prefiks klasy rzeczownika musi zgadzać się z resztą zdania. Na przykład, jeśli rzeczownik jest z klasy 1 (m- dla ludzi), przymiotnik i czasownik też będą miały prefiks m- (w pojedynczej) lub wa- (w mnogiej).
– **Liczba**: Większość rzeczowników ma formy pojedyncze i mnogie tworzone przez zmianę prefiksu. Niektóre klasy nie mają mnogiej (np. abstrakty), a inne używają tej samej formy dla obu liczb (np. klasa 9/10).
– **Brak rodzajników**: Suahili nie ma rodzajników określonych/nieokreślonych jak „the” czy „a” w angielskim. Kontekst decyduje o znaczeniu.
– **Pochodzenie słów**: Wiele rzeczowników to zapożyczenia, np. z arabskiego (kitabu – książka), angielskiego (kompyuta – komputer) czy portugalskiego.
– **Wyjątki i nieregularności**: Niektóre rzeczowniki nie pasują idealnie do klas (np. nazwy miejsc, infinitivy czasowników traktowane jako rzeczowniki).
– **Użycie w zdaniach**: Rzeczowniki mogą być podmiotem, dopełnieniem itp. Prefiksy wpływają na odmianę, np. possessivy (mój, twój) też się zgadzają z klasą.

#### Przegląd klas rzeczownikowych
Oto tabela z głównymi klasami, ich prefiksami, przykładowymi znaczeniami i przykładami. Klasy są numerowane standardowo (1-18), ale często grupowane w pary.

Źródła wskazują, że pełne opanowanie klas wymaga praktyki, bo determinują one całą gramatykę (np. przymiotniki: -kubwa dla dużej rzeczy zmienia się na mkubwa, wakubwa itp.). W początkowej nauce skup się na 5-6 najczęstszych klasach (1/2, 3/4, 5/6, 7/8, 9/10).

#### 50 najczęściej używanych rzeczowników w suahili
Oto lista 50 popularnych rzeczowników, oparta na powszechnych listach z zasobów edukacyjnych (np. SwahiliPod101, Wikipedia i innych). Podaję je z tłumaczeniem na angielski i polski. Lista jest posortowana alfabetycznie po suahili dla łatwości.

(Uwaga: Lista rozszerzona do 54 dla kompletności, ale skupiona na 50 kluczowych; oparta na częstych użytkowaniach w codziennym suahili).

#### Słowniczek suahili-polski użytych słów
Oto alfabetyczny słowniczek wszystkich kluczowych słów suahili użytych w tej lekcji (rzeczowniki, prefiksy i przykłady). Tłumaczenia oparte na standardowych słownikach (np. Glosbe).

– baba – ojciec
– barabara – droga
– binti – córka
– chai – herbata
– chakula – jedzenie
– dakika – minuta
– dirisha – okno
– gari – samochód
– gazeti – gazeta
– habari – wiadomości
– jicho – oko
– jina – imię
– kahawa – kawa
– kazi – praca
– ki- – prefiks klasy 7 (małe rzeczy)
– kijana – młody człowiek/syn
– kitabu – książka
– kitanda – łóżko
– kiti – krzesło
– kompyuta – komputer
– ku- – prefiks klasy 15 (infinitivy)
– kusoma – czytanie
– kutembea – spacerowanie
– li- – prefiks klasy 5 (w niektórych słowach)
– lugha – język
– m- – prefiks klasy 1/3/16/18 (ludzie, drzewa, miejsca)
– ma- – prefiks klasy 6 (mnoga dla 5/11)
– macho – oczy
– magonjwa – choroby
– maji – woda
– majina – imiona
– mama – matka
– matunda – owoce
– maua – kwiaty
– maziwa – mleko
– mboga – warzywo
– meza – stół
– mi- – prefiks klasy 4 (mnoga dla 3)
– mikono – ręce
– miti – drzewa
– mji – miasto
– mkate – chleb
– mkono – ręka
– mlangoni – przy drzwiach
– mlango – drzwi
– mti – drzewo
– mtu – osoba
– mu- – prefiks klasy 1/3/18 (wariant)
– mume – mąż
– mwalimu – nauczyciel
– mwanafunzi – uczeń
– mwezi – miesiąc
– mw- – prefiks klasy 1/3 (wariant przed samogłoskami)
– mwaka – rok
– n- – prefiks klasy 9/10/11 (mnoga)
– namba – numer
– nchi – kraj
– ndugu – rodzeństwo
– ngeli – klasa (gramatyczna)
– nomino – rzeczownik
– ny- – prefiks klasy 9/10 (wariant)
– nyama – mięso
– nyumba – dom
– pa- – prefiks klasy 16 (miejsce)
– pahali – miejsce
– picha – zdjęcie
– rafiki – przyjaciel
– redio – radio
– saa – godzina/zegar
– samaki – ryba
– sekunde – sekunda
– shule – szkoła
– siku – dzień
– simu – telefon
– televisheni – telewizja
– ua – kwiat
– ubongo – mózg
– ugonjwa – choroba
– u- – prefiks klasy 11/14 (abstrakty)
– uzuri – piękno
– vi- – prefiks klasy 8 (mnoga dla 7)
– vitabu – książki
– viti – krzesła
– vy- – prefiks klasy 8 (wariant)
– w- – prefiks klasy 11/14 (wariant)
– wa- – prefiks klasy 2 (mnoga dla 1)
– wakati – czas
– walimu – nauczyciele
– watu – ludzie
– wiki – tydzień
– yai – jajko
– Ø- – brak prefiksu (w niektórych klasach)

Ten słowniczek obejmuje słowa z wyjaśnień, przykładów i listy. Ćwicz wymowę – suahili jest fonetyczne! W następnych lekcjach przejdziemy do przymiotników i zgodności.

Nieobiektywnie

Świat jest piękny

Suahili podstawowy lekcja 6