Suahili podstawowy lekcja 3

Lekcja 3 języka suahili: Czas przeszły i podstawy gramatyki

Tekst w języku suahili (30 słów)

Jana, mimi nilikula chakula kitamu cha ugali na samaki. Baadae, nilienda sokoni nikapata matunda. Rafiki yangu alinisaidia kubeba mizigo. Tulirudi nyumbani, tukapika chakula cha jioni pamoja.

Słowniczek suahili-polski

  • jana – wczoraj
  • mimi – ja
  • nilikula – jadłem/jadłam
  • chakula – jedzenie
  • kitamu – smaczne
  • cha – spójnik (odnoszący się do klasy rzeczownika)
  • ugali – potrawa z mąki kukurydzianej
  • na – i
  • samaki – ryba
  • baadae – później
  • nilienda – poszedłem/poszłam
  • sokoni – na targu
  • nikapata – znalazłem/znalazłam
  • matunda – owoce
  • rafiki – przyjaciel
  • yangu – mój/moja
  • alinisaidia – pomógł/pomogła mi
  • kubeba – nieść
  • mizigo – rzeczy, bagaże
  • tulirudi – wróciliśmy/wróciłyśmy
  • nyumbani – do domu
  • tukapika – gotowaliśmy/gotowałyśmy
  • cha jioni – wieczorne (odnosi się do kolacji)
  • pamoja – razem

Podstawy gramatyki: Czas przeszły w języku suahili

W języku suahili czas przeszły jest tworzony przez dodanie przedrostka -li- do rdzenia czasownika. Struktura zdania w suahili zazwyczaj wygląda następująco: Podmiot + Przedrostek czasu + Rdzeń czasownika + Dopełnienie.

1. Przedrostek czasu przeszłego (-li-)

  • -li- wskazuje na czas przeszły dokonany, czyli akcję zakończoną w przeszłości.
  • Przykłady:
    • ku-kula (jeść) → ni-li-kula (jadłem/jadłam)
    • ku-enda (iść) → ni-li-enda (poszedłem/poszłam)
    • ku-pika (gotować) → tu-li-pika (gotowaliśmy/gotowałyśmy)
    • ku-nunua (kupować) → ni-li-nunua (kupiłem/kupiłam)
    • ku-saidia (pomagać) → a-li-saidia (on/ona pomógł/pomogła)

2. Przedrostki podmiotowe

Przedrostki podmiotowe wskazują, kto wykonuje czynność. Pełna lista dla liczby pojedynczej i mnogiej:

  • ni- – ja
  • u- – ty
  • a- – on/ona
  • tu- – my
  • m- – wy
  • wa- – oni/one

Przykłady w czasie przeszłym:

  • ni-li-kula – jadłem/jadłam
  • u-li-enda – poszedłeś/poszłaś
  • a-li-nisaidia – on/ona pomógł/pomogła mi
  • tu-li-pika – gotowaliśmy/gotowałyśmy
  • m-li-rudi – wróciliście/wróciłyście
  • wa-li-kula – jedli/jadły

3. Klasy rzeczowników

Rzeczowniki w suahili są podzielone na klasy, które wpływają na zgodność w zdaniu (np. zaimki, przymiotniki). W tekście widzimy:

  • chakula (klasa 7, przedrostek ki- w przymiotnikach, np. ki-tamu)
  • samaki (klasa 9/10, bez zmiany w liczbie mnogiej)
  • matunda (klasa 6, liczba mnoga od tunda)
  • rafiki (klasa 1/2, liczba pojedyncza; liczba mnoga: marafiki)
  • mizigo (klasa 4, liczba mnoga od mzigo)

Każda klasa ma własne przedrostki dla przymiotników, zaimków i czasowników. Na przykład:

  • Klasa 7 (np. chakula): przymiotnik ki-tamu, zaimek dzierżawczy ch-angu (moje).
  • Klasa 6 (np. matunda): zaimek dzierżawczy y-angu (moje).

4. Zaimki dzierżawcze

Zaimki dzierżawcze w suahili zgadzają się z klasą rzeczownika. Przykłady dla klasy 1 (osoby) i klasy 7 (przedmioty):

  • rafiki yangu – mój przyjaciel (klasa 1, liczba pojedyncza)
  • chakula changu – moje jedzenie (klasa 7)

Tabela zaimków dzierżawczych dla „mój/moja/moje”:

  • Klasa 1: -angu (np. rafiki yangu)
  • Klasa 6: -angu (np. matunda yangu)
  • Klasa 7: -angu (np. chakula changu)

5. Czas przeszły w praktyce

W tekście widzimy czas przeszły w akcji:

  • nilikula (jadłem/jadłam) – czynność zakończona w przeszłości.
  • tukapika (gotowaliśmy/gotowałyśmy) – przedrostek tu- dla liczby mnogiej „my”.
  • alinisaidia (on/ona pomógł/pomogła mi) – zawiera zaimek dopełniaczowy -ni- (mi).

6. Łączenie zdań

W suahili często używa się spójnika na (i) do łączenia zdań lub rzeczowników:

  • ugali na samaki – ugali i ryba
  • Można też używać -ka- w czasownikach dla sekwencji wydarzeń, np. nikapata (i znalazłem/znalazłam).

Ćwiczenia

  1. Tłumaczenie na suahili:
    • Wczoraj gotowaliśmy smaczne jedzenie z rybą.
      • Podpowiedź: Użyj czasownika ku-pika, przedrostka tu- i słownictwa z tekstu.
      • Odpowiedź: Jana, tulipika chakula kitamu cha samaki.
    • On kupił owoce na targu.
      • Podpowiedź: Użyj czasownika ku-nunua i przedrostka a-.
      • Odpowiedź: Alinunua matunda sokoni.
  2. Uzupełnij zdania:
    • Mimi ______ (jeść) ugali jana.
    • Rafiki yangu ______ (pomóc) kubeba matunda.
    • Odpowiedzi: nilikula, alinisaidia.
  3. Stwórz własne zdanie:
    Używając słownictwa z lekcji i czasu przeszłego, napisz zdanie o tym, co robiłeś wczoraj.

Dodatkowe uwagi

  • Czas przeszły -li- jest najczęściej używany dla zakończonych akcji. Dla akcji trwających w przeszłości używa się innych struktur (np. -alikuwa na-), które omówimy w kolejnych lekcjach.
  • Zwróć uwagę na zgodność klas rzeczowników z przymiotnikami i zaimkami – to kluczowy element suahili.
  • Praktykuj wymowę słów, np. kitamu (ki-TA-mu), samaki (sa-MA-ki), aby lepiej zapamiętać słownictwo.